دامنه سایت: از معماری DNS تا چالش‌های ثبت دامنه در ایران

پادکست انتخاب دامنه سایت در ایران

در بافتار پیچیده اقتصاد دیجیتال قرن بیست و یکم، مفهوم هویت از مرزهای فیزیکی و اسناد کاغذی عبور کرده و در قالب رشته‌های کاراکتری منحصر‌به‌فردی متبلور شده است که ما آن‌ها را «نام دامنه» (Domain Name) می‌نامیم. برای هر موجودیت فعال در فضای سایبر، اعم از یک فرد حقیقی، یک استارتاپ نوپا، یا یک نهاد کلان دولتی، نام دامنه نه صرفاً یک آدرس فنی برای دسترسی به سرورها، بلکه سنگ‌بنای برندینگ، دروازه تعاملات جهانی و یکی از ارزشمندترین دارایی‌های غیرمشهود (Intangible Assets) محسوب می‌شود. اهمیت این دارایی دیجیتال تا آنجاست که منازعات حقوقی بر سر مالکیت دامنه‌ها به دادگاه‌های بین‌المللی کشیده شده و تحریم‌های فناورانه، دسترسی به این شناسه را به اهرم فشاری در مناسبات ژئوپلیتیک تبدیل کرده است.

این گزارش پژوهشی با رویکردی جامع و چندوجهی، تلاش دارد تا لایه‌های پنهان و آشکار اکوسیستم نام‌های دامنه را برای مخاطبان ایرانی واکاوی نماید. پیچیدگی مدیریت دامنه‌ها در ایران، ناشی از تلاقی دو بردار نیرومند است: نخست، مقررات داخلی و بوروکراسی خاص «پژوهشگاه دانش‌های بنیادی» (IPM) به عنوان متولی دامنه‌های ملی، و دوم، فشار محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌های ایالات متحده که دامنه‌های سطح بالا (.com,.net,.org) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این گزارش، ما از سطح فنی پروتکل‌های DNS عبور کرده، به تحلیل‌های حقوقی و اقتصادی ثبت دامنه پرداخته و استراتژی‌های مدیریت ریسک در شرایط عدم قطعیت را تبیین خواهیم کرد. هدف نهایی، ارائه نقشه‌ای دقیق برای راهبری در این مسیر ناهموار، از لحظه انتخاب نام تا مدیریت چرخه‌ی عمر و حفاظت از این دارایی در برابر تهدیدات سایبری و حقوقی است.

فصل اول: معماری فنی و کارکرد سامانه نام دامنه (DNS)

برای درک عمیق فرآیند ثبت و مدیریت دامنه، ضروری است که ابتدا از مکانیزم‌های زیرساختی که این نام‌های انتزاعی را به سرویس‌های قابل استفاده تبدیل می‌کنند، شناخت حاصل شود. سامانه نام دامنه یا DNS (Domain Name System)، که اغلب به عنوان «دفترچه تلفن اینترنت» توصیف می‌شود، در واقع یک پایگاه داده توزیع‌شده (Distributed Database) با سلسله‌مراتبی پیچیده است که وظیفه حیاتی ترجمه نام‌های انسانی به آدرس‌های ماشین‌خوان را بر عهده دارد.¹

۱.۱. آناتومی آدرس‌دهی در شبکه جهانی: فرآیند Resolution

در لایه شبکه (Network Layer)، تجهیزات متصل به اینترنت یکدیگر را از طریق آدرس‌های پروتکل اینترنت (IP Address) شناسایی می‌کنند. این آدرس‌ها در نسخه ۴ (IPv4) به صورت رشته‌های ۳۲ بیتی (مانند 192.168.1.1) و در نسخه ۶ (IPv6) به صورت رشته‌های ۱۲۸ بیتی هگزادسیمال (مانند 2400:cb00:2048:1::c629:d7a2) نمایش داده می‌شوند.² از آنجا که ذهن انسان برای به خاطر سپردن الگوهای معنایی (واژگان) تکامل یافته و نه رشته‌های عددی طولانی، DNS به عنوان یک لایه انتزاعی (Abstraction Layer) وارد عمل می‌شود.

فرآیند تبدیل نام دامنه به IP، که اصطلاحاً DNS Resolution نامیده می‌شود، یک عملیات چندمرحله‌ای است که در کسری از ثانیه رخ می‌دهد اما درگیر تعامل چندین سرور در نقاط مختلف جهان است:

1. درخواست اولیه (Query Initiation): زمانی که کاربر آدرس www.fortinet.com را در مرورگر وارد می‌کند، سیستم‌عامل ابتدا حافظه نهان (Cache) خود و فایل hosts محلی را بررسی می‌کند. اگر پاسخی یافت نشد، درخواست به یک «حل‌کننده بازگشتی» (Recursive Resolver) ارسال می‌شود. این حل‌کننده معمولاً توسط ارائه‌دهنده خدمات اینترنت (ISP) یا سرویس‌های عمومی مانند Google Public DNS (8.8.8.8) مدیریت می‌شود.¹
2. سرورهای ریشه (Root Name Servers): اگر Resolver آدرس را در حافظه خود نداشته باشد، به بالاترین سطح سلسله‌مراتب، یعنی سرورهای ریشه مراجعه می‌کند. در جهان ۱۳ مجموعه سرور ریشه (از A تا M) وجود دارد که توسط سازمان‌هایی مانند ناسا، دانشگاه مریلند و رایپ ان‌سی‌سی اداره می‌شوند. این سرورها آدرس سایت مقصد را نمی‌دانند، اما می‌دانند که مسئولیت پسوند .com با کدام سرورهاست.³
3. سرورهای دامنه سطح بالا (TLD Servers): سرور ریشه، Resolver را به سرورهای TLD (در این مثال، سرورهای مدیریت‌کننده.com که توسط Verisign اداره می‌شوند) ارجاع می‌دهد. این سرورها پایگاه داده‌ای از تمام دامنه‌های ثبت‌شده با پسوند مربوطه دارند و آدرس «سرورهای معتبر» (Authoritative Nameservers) دامنه مورد نظر را بازمی‌گردانند.²
4. سرورهای معتبر (Authoritative Name Servers): این سرورها آخرین حلقه زنجیره هستند. آن‌ها توسط مالک دامنه (یا شرکت هاستینگ) پیکربندی شده‌اند و پاسخ نهایی (آدرس IP سرور وب‌سایت) را در اختیار Resolver قرار می‌دهند. Resolver این پاسخ را به مرورگر کاربر تحویل داده و برای استفاده‌های آتی کش می‌کند.¹

۱.۲. کالبدشکافی رکوردهای DNS و کاربردهای آن‌ها

مدیریت فنی دامنه صرفاً محدود به اتصال آن به یک وب‌سایت نیست. فایل منطقه‌ای (Zone File) دامنه حاوی رکوردهای متعددی است که هر یک وظیفه‌ای خاص در هدایت ترافیک دارند. درک این رکوردها برای مدیران سیستم و وب‌مسترها حیاتی است ⁶:

۱.۳. سلسله‌مراتب نام‌گذاری: از ریشه تا زیردامنه

ساختار نام‌گذاری در اینترنت به صورت درختی (Hierarchical Tree) طراحی شده است که امکان مدیریت توزیع‌شده و مقیاس‌پذیری را فراهم می‌کند ³:

• ریشه (Root): نقطه آغازین که با یک رشته خالی (“”) یا نقطه (.) مشخص می‌شود.
• دامنه سطح بالا (TLD): بالاترین سطح در ساختار نام‌گذاری. این سطح به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
  • ccTLD (Country Code TLD): دامنه‌های دو حرفی مخصوص کشورها مانند .ir (ایران) یا .de (آلمان). مدیریت این دامنه‌ها بر اساس قوانین محلی هر کشور انجام می‌شود.⁸
  • gTLD (Generic TLD): دامنه‌های عمومی سه حرفی یا بیشتر مانند .com، .net، .org. اخیراً با برنامه New gTLD آیکان، هزاران پسوند جدید مانند .shop، .app و .tehran نیز اضافه شده‌اند.⁵
• دامنه سطح دوم (SLD): بخشی که کاربران ثبت می‌کنند (مثلاً google در google.com). این بخش هویت اصلی برند را حمل می‌کند.
• دامنه سطح سوم و زیردامنه‌ها: بخش‌هایی که قبل از SLD قرار می‌گیرند (مانند blog در blog.example.com) و برای سازماندهی داخلی استفاده می‌شوند.⁹

فصل دوم: اکوسیستم دامنه‌های ملی (.ir): قوانین، ساختار و فرآیندها

در ایران، مدیریت فضای نام دامنه ملی بر عهده «پژوهشگاه دانش‌های بنیادی» (IPM) و واحد ثبت دامنه آن معروف به «ایرنیک» (IRNIC) است. این ساختار متمرکز، مجموعه‌ای از قوانین، رویه‌ها و استانداردهای خاص را ایجاد کرده است که تفاوت‌های بنیادینی با ثبت دامنه‌های بین‌المللی دارد.

۲.۱. ساختار حقوقی و انواع دامنه‌های ملی

دامنه .ir تنها یک پسوند نیست، بلکه چتری است که زیرمجموعه‌های تخصصی (Second-Level Domains) متعددی را پوشش می‌دهد. هر یک از این زیرمجموعه‌ها برای گروه خاصی از کاربران طراحی شده و نیازمند مدارک اثبات هویت و صلاحیت خاصی است ¹⁰:

1. دامنه‌های عمومی (.ir): قابل ثبت برای تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و خارجی (با رعایت شرایط خاص). پرکاربردترین نوع دامنه در ایران است.
2. دامنه‌های تجاری (.co.ir): مختص شرکت‌های تجاری ثبت‌شده (سهامی خاص، عام، مسئولیت محدود). برای ثبت، ارائه روزنامه رسمی آگهی تأسیس و تغییرات شرکت الزامی است. نام دامنه باید با نام ثبتی شرکت تطابق داشته باشد.
3. دامنه‌های دانشگاهی (.ac.ir): مختص موسسات آموزش عالی و دانشگاه‌هایی که دارای مجوز قطعی از وزارت علوم، وزارت بهداشت یا شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند. ارائه کپی مجوز تاسیس الزامی است.
4. دامنه‌های دولتی (.gov.ir): منحصراً برای نهادهای اجرایی، مقننه و قضایی دولت جمهوری اسلامی ایران. ثبت این دامنه نیازمند درخواست کتبی در سربرگ رسمی سازمان با امضای بالاترین مقام مسئول است.
5. دامنه‌های مدارس (.sch.ir): مختص مدارس و موسسات آموزشی زیر نظر وزارت آموزش و پرورش. نیازمند مجوز فعالیت آموزشی و درخواست کتبی است.
6. دامنه‌های شخصی (.id.ir): مخصوص اشخاص حقیقی که می‌خواهند دامنه‌ای دقیقاً منطبق با نام و نام خانوادگی خود داشته باشند. ارائه شناسنامه و کارت ملی برای احراز هویت الزامی است.
7. دامنه‌های زیرساخت (.net.ir): تنها برای شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت (ISP/ISDP) که دارای پروانه معتبر از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی هستند، قابل ثبت است.
8. دامنه‌های سازمانی (.org.ir): برای انجمن‌های علمی، سازمان‌های غیرانتفاعی و موسسات بین‌المللی ثبت‌شده.

۲.۲. شناسه ایرنیک (Nic-Handle): دروازه ورود

هیچ تعاملی با سیستم ثبت دامنه ملی بدون داشتن یک شناسه کاربری یکتا (Nic-Handle) امکان‌پذیر نیست. این شناسه که معمولاً به فرمت AA1234-irnic است، پرونده دیجیتال هویت کاربر در مرکز ثبت دامنه محسوب می‌شود.

فرآیند ایجاد و انواع شناسه:

کاربران باید با مراجعه به سایت nic.ir اقدام به ساخت شناسه کنند. انتخاب صحیح نوع شناسه حیاتی است 15:

• شناسه حقیقی: برای افراد عادی. نیازمند کد ملی، آدرس دقیق پستی (شامل کد پستی ۱۰ رقمی) و ایمیل معتبر.
• شناسه حقوقی: برای شرکت‌ها و موسسات. نیازمند شناسه ملی اشخاص حقوقی و مشخصات مدیرعامل.
• شناسه محدود: شناسه‌ای با دسترسی‌های کمتر که معمولاً توسط نمایندگان فروش برای مشتریانی که مایل به ارائه مدارک کامل نیستند ایجاد می‌شد، اما سیاست‌های جدید ایرنیک به سمت احراز هویت کامل (KYC) حتی برای کاربران حقیقی پیش می‌رود.¹⁸

نکته راهبردی در ساخت شناسه: در مرحله ساخت شناسه، بخشی به نام «رابط‌های مجاز» (Authorized Contacts) وجود دارد. اگر کاربر قصد دارد دامنه را از طریق شرکت‌های واسط (هاستینگ‌ها) ثبت کند تا از تخفیف‌های نمایندگی بهره‌مند شود، باید گزینه رابط‌های مجاز را روی «آزاد برای نمایندگان فروش» تنظیم کند. در غیر این صورت، نمایندگان دسترسی لازم برای ثبت دامنه به نام کاربر را نخواهند داشت.²⁰

۲.۳. سیاست‌های محدودیت نام و لیست سیاه

برخلاف دامنه‌های.com که تقریباً هر ترکیبی قابل ثبت است (مگر نام‌های تجاری خاص)، ایرنیک سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای در مورد نام‌های مجاز دارد. لیست دامنه‌های ممنوعه و رزرو شده شامل موارد زیر است ¹⁴:

• نام‌های جغرافیایی: اسامی استان‌ها، شهرها و شهرستان‌های ایران (مانند tehran.ir، isfahan.ir) مستقیماً قابل ثبت نیستند و معمولاً برای شهرداری‌ها یا استانداری‌ها رزرو شده‌اند.
• اسامی مغایر با عفت عمومی و قوانین: نام‌هایی که تداعی‌کننده فعالیت‌های غیرقانونی، توهین‌آمیز یا مغایر با شئونات اسلامی باشند، رد خواهند شد.
• نام‌های اینترنتی عمومی: واژگانی مانند internet.ir، www.ir، http.ir که ممکن است باعث سردرگمی در زیرساخت شبکه شوند.
• نام مشاهیر و رویدادهای ملی: ثبت نام مشاهیر، شهدا و رویدادهای بزرگ ملی ممکن است نیازمند مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد.

در صورتی که کاربری دامنه‌ای از این لیست را ثبت کند، وضعیت دامنه به حالت تعلیق درآمده و از کاربر درخواست مجوز یا مدارک خاص می‌شود. در صورت عدم ارائه، دامنه حذف و هزینه (با کسر کارمزد) عودت داده می‌شود.

۲.۴. فرآیند احراز هویت و ارسال مدارک

ایرنیک در سال‌های اخیر و به ویژه با توجه به الزامات پلیس فتا و نهادهای نظارتی، فرآیند احراز هویت را تشدید کرده است. بسیاری از درخواست‌های ثبت دامنه پس از پرداخت، در وضعیت «در انتظار تایید مدارک» قرار می‌گیرند.²³

• تعهدنامه: رایج‌ترین مدرک درخواستی، «تعهدنامه» است. کاربر باید متنی را که مسئولیت استفاده از دامنه را می‌پذیرد امضا کرده و بارگذاری نماید.
• احراز هویت تصویری: در اطلاعیه‌های جدید (۱۴۰۴)، ایرنیک به سمت سیستم‌های احراز هویت تصویری برای کاربران حقیقی حرکت کرده است تا امنیت را افزایش دهد.²⁵
• الزامات فایل: مدارک باید صرفاً با فرمت PDF و حجم کمتر از ۵ مگابایت از طریق سامانه ارسال مدارک (Upload Document) بارگذاری شوند.²⁴

۲.۵. تحلیل اقتصادی دامنه‌های ملی: افزایش نرخ ۱۴۰۴

یکی از مزیت‌های رقابتی دامنه.ir همواره قیمت بسیار پایین آن بوده است. با این حال، طبق مصوبه هیأت امنای پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، از اول آبان ماه ۱۴۰۴، تعرفه خدمات ثبت دامنه افزایش چشمگیری داشته است. نرخ هر «واحد» (Unit) که مبنای محاسبه هزینه‌هاست، برای کاربران عادی به ۳۰۰،۰۰۰ ریال و برای نمایندگان به ۲۲۵،۰۰۰ ریال افزایش یافته است.25

این افزایش قیمت اگرچه هزینه ثبت را نسبت به گذشته بالا برده، اما همچنان در مقایسه با دامنه‌های بین‌المللی (که متأثر از نرخ دلار هستند)، گزینه‌ای بسیار مقرون‌به‌صرفه محسوب می‌شود. جدول زیر هزینه‌های (تقریبی) ثبت و تمدید را بر اساس نرخ‌های جدید نشان می‌دهد:

فصل سوم: دامنه‌های بین‌المللی (.com,.net,.org) و چالش‌های ژئوپلیتیک

دامنه‌های سطح بالا عمومی (gTLD) مانند .com، نماد جهانی بودن یک کسب‌وکار هستند. با این حال، برای کاربران ایرانی، دسترسی به این منابع جهانی با موانع حقوقی و مالی ناشی از تحریم‌ها آمیخته است.

۳.۱. ساختار حاکمیت اینترنت و نقش آمریکا

سازمان آیکان (ICANN) که مدیریت نام‌های دامنه و آدرس‌های IP را در سطح جهانی بر عهده دارد، اگرچه یک سازمان چندذینفعی است، اما تحت قوانین ایالت کالیفرنیا فعالیت می‌کند. علاوه بر این، رجیستری (Registry) دامنه‌های .com و .net شرکت آمریکایی Verisign و رجیستری .org شرکت PIR (مستقر در آمریکا) هستند. این ساختار حقوقی باعث می‌شود که تمام این دامنه‌ها تابع قوانین فدرال ایالات متحده، از جمله مقررات دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (OFAC) باشند.³

۳.۲. تحلیل ریسک تحریم‌ها و مسدودسازی دامنه‌ها

یکی از بزرگترین کابوس‌های کسب‌وکارهای اینترنتی ایرانی، مسدود شدن (Seizure) دامنه توسط مراجع قضایی یا اجرایی آمریکاست.

• مجوز عمومی D-2 (General License D-2): وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوزی صادر کرده است که ارائه خدمات دامنه‌ و میزبانی وب به اشخاص حقیقی ایرانی را جهت «تسهیل جریان آزاد اطلاعات» مجاز می‌شمارد. با این حال، این مجوز صراحتاً ارائه خدمات میزبانی وب به نهادهای تجاری (Commercial Entities) و دولت ایران را مستثنی کرده است.²⁸
• سابقه تاریخی: در سال‌های گذشته، دامنه‌های متعددی متعلق به خبرگزاری‌ها (مانند فارس نیوز)، بانک‌ها و شرکت‌های ایرانی ناگهان از دسترس خارج شدند. در این موارد، رجیسترار (مانند GoDaddy یا Network Solutions) با استناد به دستور OFAC، دامنه را در وضعیت ServerHold قرار می‌دهد که عملاً سایت را از اینترنت محو می‌کند.²⁹
• موردکاوی فارس نیوز: در ژانویه ۲۰۲۰، دامنه farsnews.com مسدود شد. اگرچه خبرگزاری توانست با هدایت ترافیک داخلی به farsnews.ir فعالیت خود را ادامه دهد، اما دسترسی بین‌المللی و سئو دامنه اصلی به شدت آسیب دید. این رخداد نشان داد که داشتن دامنه .ir به عنوان پشتیبان، یک ضرورت حیاتی است.³²

۳.۳. استراتژی‌های کاهش ریسک (Mitigation Strategies)

با وجود ریسک‌ها، حذف دامنه‌های بین‌المللی از سبد دارایی‌های دیجیتال منطقی نیست. راهکارهای زیر برای مدیریت ریسک پیشنهاد می‌شود:

1. انتخاب رجیسترار امن: از ثبت دامنه نزد شرکت‌های آمریکایی سخت‌گیر (مانند GoDaddy, Network Solutions, Google Domains) اکیداً خودداری کنید. رجیسترارهای اروپایی (مانند Netim در فرانسه یا InternetX در آلمان) یا نمایندگان معتبر آسیایی که حساسیت کمتری نسبت به تحریم‌های ثانویه دارند، گزینه‌های امن‌تری هستند.³¹
2. استفاده از حریم خصوصی (Whois Privacy): سرویس‌های مخفی‌سازی اطلاعات Whois، مشخصات مالک دامنه را با مشخصات یک شرکت واسط جایگزین می‌کنند. این کار باعث می‌شود سیستم‌های خودکار تطبیق تحریم (Sanction Screening) نتوانند به راحتی هویت ایرانی مالک را تشخیص دهند. البته این روش در برابر دستور قضایی مستقیم مصونیت ایجاد نمی‌کند.³⁴
3. مالکیت ۱۰۰ درصدی: برخی شرکت‌های واسط ایرانی برای دور زدن تحریم، دامنه‌ها را به نام خود یا افراد خارجی ثبت می‌کنند. این کار ریسک مالکیت را به شدت افزایش می‌دهد. اطمینان حاصل کنید که در پنل کاربری، ایمیل و مشخصات شما (حتی اگر آدرس غیر ایرانی استفاده شده) به عنوان مالک (Registrant) ثبت شده باشد.³⁷

۳.۴. چالش پرداخت ارزی

عدم اتصال سیستم بانکی ایران به شبکه جهانی (Visa/MasterCard) مانع پرداخت مستقیم هزینه‌هاست. شرکت‌های هاستینگ ایرانی با استفاده از حساب‌های ارزی خود در خارج از کشور، نقش واسطه مالی را بازی می‌کنند. آن‌ها هزینه را به ریال دریافت کرده و با کارت‌های اعتباری خود پرداخت ارزی را انجام می‌دهند.

• هشدار: استفاده از کارت‌های اعتباری هکی یا منابع مالی مشکوک توسط برخی واسطه‌های نامعتبر، می‌تواند منجر به مسدود شدن دامنه به جرم «تقلب مالی» (Fraud) شود. لذا انتخاب شرکت واسط معتبر که از منابع مالی قانونی استفاده می‌کند بسیار حیاتی است.³⁸

۳.۵. دامنه‌های جایگزین و محدودیت‌های خاص (.eu)

بسیاری از کاربران ایرانی به دنبال جایگزین‌هایی برای .com هستند.

• دامنه.eu: ثبت این دامنه منحصراً برای شهروندان یا ساکنان اتحادیه اروپا مجاز است. ثبت آن با آدرس ایران غیرممکن است و ثبت با آدرس جعلی، ریسک حذف دامنه در صورت عدم توانایی ارائه مدارک اقامتی (در زمان بازرسی‌های EURid) را دارد.⁴⁰
• دامنه‌های جدید (New gTLDs): پسوندهایی مانند .xyz, .io, .shop گزینه‌های جذابی هستند. .io (قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند) به دلیل محبوبیت در استارتاپ‌های تکنولوژی گزینه خوبی است، اما باید توجه داشت که این دامنه‌ها نیز تابع قوانین رجیستری‌های مادر خود هستند.

فصل چهارم: راهنمای عملیاتی ثبت، پیکربندی و مدیریت فنی

پس از عبور از موانع انتخاب نام و پرداخت، مرحله حیاتی پیکربندی فنی آغاز می‌شود. بدون تنظیمات صحیح، دامنه تنها یک نام ثبت شده است و هیچ وب‌سایتی را نمایش نمی‌دهد.

۴.۱. اتصال دامنه به هاست: تنظیم نیم‌سرورها (Name Servers)

اولین گام فنی، معرفی سرورهای میزبان به دامنه است. زمانی که شما هاست خریداری می‌کنید، شرکت هاستینگ دو یا چند آدرس به شما می‌دهد (مثلاً ns1.examplehost.com و ns2.examplehost.com).

فرآیند تنظیم در ایرنیک:

1. ورود به سامانه nic.ir و انتخاب دامنه.
2. مراجعه به بخش «ویرایش ردیف‌های کارگزاری نام و میزبانی دامنه».
3. وارد کردن نام کارگزار (NS) در فیلدهای مربوطه.
4. Glue Records: اگر قصد دارید از خود دامنه به عنوان نیم‌سرور استفاده کنید (مثلاً ns1.mydomain.ir برای دامنه mydomain.ir)، باید آدرس IP سرور را نیز در فیلد «آی‌پی کارگزار» وارد کنید. به این عمل ایجاد Glue Record می‌گویند که از ایجاد حلقه بی‌پایان در DNS جلوگیری می‌کند.⁴²
5. وارد کردن پاسخ محرمانه (Secret Answer) برای ذخیره.

زمان انتشار (Propagation): تغییر DNS در دامنه‌های .ir به دلیل ساختار به‌روزرسانی سرورهای ریشه ایران (که معمولاً هر ۴ ساعت یکبار انجام می‌شود)، ممکن است بین ۴ تا ۲۴ ساعت زمان ببرد. در دامنه‌های بین‌المللی این زمان بسیار کوتاه‌تر است.⁴⁴

۴.۲. مدیریت پیشرفته در کنترل پنل (cPanel/DirectAdmin)

پس از اینکه درخواست‌ها به سرور هاست رسید، سرویس DNS سرور (مانند BIND) باید بداند با ترافیک چه کند. این کار در بخش Zone Editor یا DNS Management انجام می‌شود.⁷

سناریوهای کاربردی:

• اتصال زیردامنه به سرور دیگر: فرض کنید سایت اصلی روی هاست اشتراکی است اما بخش فروشگاه (shop.example.com) روی یک سرور جداگانه است. برای این کار یک A Record برای shop ایجاد کرده و IP سرور دوم را وارد می‌کنید.⁹
• استفاده از سرویس‌های ایمیل سازمانی: اگر می‌خواهید ایمیل‌ها به جای سرور هاست، به سرویس‌های ابری مانند Google Workspace یا سرویس‌های ایمیل ایرانی برود، باید رکوردهای MX را تغییر دهید.
• تایید مالکیت SSL: برای دریافت گواهینامه SSL رایگان (Let’s Encrypt)، گاهی نیاز است رکوردهای TXT خاصی ایجاد شود که مالکیت شما را تایید کند.

۴.۳. چرخه حیات دامنه (Domain Lifecycle) و خطرات انقضا

آگاهی از وضعیت‌های مختلف دامنه برای جلوگیری از دست رفتن آن حیاتی است. یک دامنه پس از پایان اعتبار، مراحل زیر را طی می‌کند ²³:

1. دوره انقضا (Expiration / Auto-Renew Grace Period): دامنه غیرفعال می‌شود اما مالک اصلی می‌تواند با پرداخت هزینه عادی (بدون جریمه) آن را تمدید کند. در .ir این دوره ۳۰ روز است.
2. دوره بازخرید (Redemption Grace Period): پس از پایان مهلت تمدید، دامنه وارد فاز قفل می‌شود. تمدید در این مرحله تنها با پرداخت جریمه سنگین امکان‌پذیر است. برای دامنه‌های .ir، جریمه بازخرید ۳۰ روز است و هزینه آن چندین برابر هزینه ثبت است.
3. دوره حذف (Pending Delete): در این مرحله (معمولاً ۵ روز)، دامنه نه قابل تمدید است و نه قابل ثبت. منتظر پاک شدن از دیتابیس رجیستری است.
4. آزادسازی (Drop): دامنه برای عموم آزاد می‌شود. در این لحظه، ربات‌های «قاپیدن دامنه» (Drop Catchers) وارد عمل شده و دامنه‌های ارزشمند را در میلی‌ثانیه ثبت می‌کنند. بازگرداندن دامنه در این مرحله تقریباً غیرممکن است مگر با خرید مجدد از دلالان دامنه با قیمت‌های نجومی.

فصل پنجم: استراتژی انتخاب نام و تاثیر بر سئو (SEO)

انتخاب نام دامنه تنها یک تصمیم فنی نیست، بلکه اولین گام در استراتژی بازاریابی و سئو (SEO) است. آیا پسوند .ir در گوگل رتبه بهتری می‌گیرد؟ آیا نام دامنه باید شامل کلمات کلیدی باشد؟

۵.۱. تأثیر پسوند دامنه بر سئو

طبق اعلام رسمی گوگل و تجربیات سئوکاران، پسوند دامنه به خودی خود فاکتور مستقیم رتبه‌بندی نیست، اما نقش مهمی در «هدف‌گذاری جغرافیایی» (Geo-targeting) دارد.

• دامنه‌های ملی (.ir): سیگنال قوی به گوگل می‌دهند که مخاطب هدف این سایت، کاربران داخل ایران هستند. این موضوع می‌تواند باعث بهبود رتبه در جستجوهای انجام شده از داخل ایران شود (Local SEO). اگر کسب‌وکار شما خدماتی محلی ارائه می‌دهد (مانند لوله‌کشی در تهران یا فروشگاه اینترنتی داخلی)، .ir مزیت سئویی دارد.⁴⁷
• دامنه‌های عمومی (.com): خنثی هستند. برای هدف‌گذاری جغرافیایی باید از ابزارهایی مانند Google Search Console استفاده کرد. اگر هدف شما جذب ترافیک جهانی است، .com به دلیل اعتماد بیشتر کاربران بین‌المللی، نرخ کلیک (CTR) بالاتری خواهد داشت که غیرمستقیم بر سئو تأثیر مثبت می‌گذارد.⁴⁹

۵.۲. روانشناسی نام دامنه و برندینگ

• کوتاهی و سادگی: نام‌های کوتاه‌تر راحت‌تر به خاطر سپرده می‌شوند. با اشباع فضای .com، یافتن نام‌های کوتاه دشوار شده است، اما در .ir هنوز فرصت‌های زیادی وجود دارد.⁵⁰
• قابل تلفظ بودن: نام دامنه باید آزمون «رادیو» را پاس کند; یعنی اگر کسی آن را در رادیو بشنود، بتواند بدون اشتباه تایپ کند. اجتناب از خط فاصله (-) و اعداد در میان حروف توصیه می‌شود.
• کلمات کلیدی در دامنه (EMD – Exact Match Domain): در گذشته داشتن کلمه کلیدی در دامنه (مانند best-shoes.com) تأثیر زیادی داشت. الگوریتم‌های جدید گوگل تأثیر این فاکتور را به شدت کاهش داده‌اند تا از سایت‌های بی‌کیفیت جلوگیری کنند. امروزه «برندینگ» اهمیت بیشتری دارد. نامی مثل Digikala (برند) بهتر از OnlineShopIran (کلمه کلیدی) عمل می‌کند.⁵¹

فصل ششم: انتقال مالکیت و امنیت حقوقی

دامنه‌ها دارایی‌های قابل معامله هستند. فرآیند انتقال (Transfer) یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های مدیریت دامنه است.

۶.۱. انتقال دامنه‌های.ir

انتقال دامنه ملی فرآیندی تشریفاتی و دارای بار حقوقی و مالی است. برخلاف دامنه‌های بین‌المللی که با یک کد منتقل می‌شوند، در .ir مراحل زیر باید طی شود ⁵²:

1. دریافت کد انتقال (Auth Code): فروشنده باید قفل انتقال را باز کرده و کد را دریافت کند.
2. درخواست خریدار: خریدار با داشتن کد، درخواست انتقال را در پنل خود ثبت می‌کند.
3. پرداخت هزینه: هزینه انتقال (۱ واحد) باید پرداخت شود (معمولاً توسط خریدار).
4. تایید طرفین: هم فروشنده و هم خریدار باید انتقال را در پنل خود تایید نهایی کنند.
5. امضای صلح‌نامه: برای دامنه‌های خاص یا در شرایطی که ایرنیک لازم بداند، طرفین باید فرم صلح‌نامه انتقال را امضا کرده و به همراه کپی مدارک هویتی به صورت فیزیکی یا الکترونیکی (از طریق سامانه ارسال مدارک) به ایرنیک تسلیم کنند. این مرحله برای جلوگیری از سرقت دامنه‌های باارزش طراحی شده است.

۶.۲. انتقال دامنه‌های بین‌المللی و پروتکل EPP

انتقال دامنه‌های gTLD مانند .com از استاندارد پروتکل EPP پیروی می‌کند:

1. باز کردن قفل (Unlock): در پنل رجیسترار فعلی، وضعیت دامنه باید از ClientTransferProhibited خارج شود.⁵³
2. دریافت کد EPP: کد امنیتی انتقال (که به Auth-Info نیز معروف است) باید دریافت شود.
3. شروع انتقال در مقصد: خریدار در رجیسترار جدید سفارش انتقال می‌دهد و کد EPP را وارد می‌کند.
4. تایید ایمیلی (FOA): ایمیلی برای تایید به ایمیل ثبت‌شده مالک (Registrant Email) ارسال می‌شود. تایید این ایمیل حیاتی است.محدودیت ۶۰ روزه: طبق قوانین آیکان، دامنه‌ای که تازه ثبت شده یا اخیراً اطلاعات مالک آن (نام، ایمیل) تغییر کرده است، به مدت ۶۰ روز قفل می‌شود و قابل انتقال نیست. این نکته در خرید و فروش دامنه‌ها باید مد نظر قرار گیرد.53

۶.۳. چالش انتقال دامنه‌های تحریمی

اگر دامنه‌ای در یک رجیسترار خارجی به دلیل تحریم‌ها قفل شود (وضعیت ServerHold یا مسدود شدن دسترسی به پنل)، انتقال آن بسیار دشوار است. در برخی موارد، رجیسترارها اجازه می‌دهند دامنه تنها به یک رجیسترار دیگر منتقل شود (بدون امکان تمدید). در این شرایط، داشتن کد EPP حیاتی است. اگر دسترسی به پنل قطع شده باشد، باید از طریق مکاتبه با بخش Compliance رجیسترار یا شکایت مستقیم به ICANN اقدام کرد، هرچند شانس موفقیت برای کاربران ساکن کشورهای تحریمی تضمین شده نیست.⁵⁵

نتیجه‌گیری و پیشنهادات راهبردی

تحلیل جامع اکوسیستم دامنه‌های اینترنتی نشان می‌دهد که کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی در فضایی دوگانه از فرصت‌ها و تهدیدها فعالیت می‌کنند. از یک سو، دامنه‌های ملی .ir با هزینه پایین، امنیت حقوقی بالا و مزایای سئو داخلی، بستری امن برای توسعه کسب‌وکار فراهم می‌کنند. از سوی دیگر، دامنه‌های بین‌المللی .com برای حضور در بازارهای جهانی ضروری هستند اما همواره زیر سایه ریسک تحریم‌ها قرار دارند.

پیشنهادات اجرایی برای مدیران و صاحبان کسب‌وکار:

1. استراتژی دوقلو (Hybrid Strategy): توصیه اکید می‌شود که برای هر برند، هم‌زمان نسخه .ir و .com ثبت شود. نسخه .ir به عنوان پایگاه امن داخلی و نسخه .com برای وجهه بین‌المللی. در صورت مسدود شدن یکی، دیگری تداوم کسب‌وکار را تضمین می‌کند.
2. مدیریت هوشمند ریسک: برای ثبت دامنه‌های بین‌المللی، از رجیسترارهای اروپایی یا واسطه‌هایی که امکانات Whois Privacy ارائه می‌دهند استفاده کنید و از نگهداری دامنه‌های حیاتی در شرکت‌های آمریکایی پرهیز نمایید.
3. مالکیت شفاف: هرگز اجازه ندهید طراح سایت یا کارمند IT دامنه را به نام شخصی خود ثبت کند. مالکیت دامنه باید در پنل ایرنیک یا رجیسترار خارجی، دقیقاً به نام و ایمیل صاحب کسب‌وکار یا شخصیت حقوقی شرکت باشد.
4. نظارت مستمر: تقویم تمدید دامنه‌ها را جدی بگیرید. فعال‌سازی «تمدید خودکار» (Auto-Renew) و به‌روز نگه داشتن اطلاعات تماس (به ویژه ایمیل) از فاجعه از دست رفتن دامنه جلوگیری می‌کند.
5. امنیت DNS: برای وب‌سایت‌های پرترافیک، استفاده از سرویس‌های CDN و DNS ابری (مانند Cloudflare یا سرویس‌های معتبر ایرانی) علاوه بر افزایش سرعت، لایه‌ای از امنیت در برابر حملات DDoS و مشکلات تحریمی ایجاد می‌کند.

دامنه‌های اینترنتی، املاک دیجیتال قرن ما هستند. همان‌گونه که در خرید ملک فیزیکی دقت به اسناد، موقعیت و قوانین شهرداری ضروری است، در فضای مجازی نیز آگاهی از قوانین ایرنیک، دینامیک‌های حقوقی آیکان و الزامات فنی، ضامن بقا و شکوفایی هویت دیجیتال شما خواهد بود.